ღმერთმა შექმნა სამყარო?

უპასუხე

სამყაროს წარმოშობის შესახებ ბიბლიური სწავლება გვხვდება დაბადების 1:1-ში, სადაც ნათქვამია, რომ დასაწყისში ღმერთმა შექმნა ცა და დედამიწა. სტივენ ჰოკინგი ცდილობს ამ ჭეშმარიტების გვერდის ავლას (ან, სულ მცირე, შემოქმედი სამყაროს დასაწყისის საკითხში ლოგიკურად ზედმეტი გახადოს). თუმცა, მისი იდეები არ არის ახალი, არამედ არის კლასიკური მცდელობების უახლესი ვერსიები, რათა ახსნას რაღაცის (ანუ სამყაროს) არაფრისგან მიღება.

ჰოკინგის მხარდაჭერა თავისი ნამუშევრებისადმი მიზიდულობის კანონის არსებობიდან მოდის. ფიზიკოსებისთვის ცნობილია, რომ გრავიტაციულ ძალასთან დაკავშირებული ენერგია უარყოფითია, ხოლო ჩვეულებრივ ობიექტებთან (ბეისბურთები, მანქანები და ა.შ.) დაკავშირებული ენერგია დადებითია. შესაძლებელია ამ დადებითი და უარყოფითი ენერგიების გაუქმება, რის შედეგადაც ნულოვანი წმინდა ენერგია. ორი სიტუაცია იგივე ენერგიით (ან ნულოვანი ენერგიის სხვაობით) ფიზიკური გაგებით თანაბრად სასურველია. მაგალითი იქნება ფეხბურთის ბურთი სამზარეულოს იატაკზე; ბურთი შეიძლება იჯდეს მაცივართან, ღუმელთან ან მაგიდასთან ისე, რომ სხვაგან გადააგდო. ეს იმიტომ ხდება, რომ სამზარეულოს იატაკზე თითოეულ პოზიციას, რომლის დაკავებაც ფეხბურთის ბურთს შეეძლო, ექნება იგივე ენერგია, ამიტომ არცერთი პოზიცია არ არის ენერგიულად სასურველი სხვებზე.

ჰოკინგი სამყაროს წარმოშობას ანალოგიურად განიხილავს. რამდენადაც შესაძლებელია სამყაროს შექმნა, როგორც ნულოვანი წმინდა ენერგიის პროცესის წარმოდგენა, ჰოკინგი ვარაუდობს, რომ არ არის საჭირო იმის ახსნა, თუ როგორ შეიძლებოდა მისი შექმნა. მაგრამ ეს დასკვნა ეფუძნება არა ფიზიკას, არამედ ჰოკინგის ფილოსოფიურ წინაპირობას. სამზარეულოს იატაკზე ფეხბურთის ბურთის მაგალითზე წარმოსადგენია, რომ ფეხბურთის ბურთი იჯდეს სადმე იატაკზე, ახსნა-განმარტების საჭიროების გარეშე; თუმცა, სულ სხვაა იმის თქმა, რომ ფეხბურთის ბურთი და სამზარეულოს იატაკი არაფრისგან მოვიდა.

ჰოკინგის მცდელობები ამ პრობლემის გადასაჭრელად არანაირად არ არის ახალი ფილოსოფოსებისთვის; ეს არის ეპიკურის ფილოსოფიის ერთ-ერთი უძველესი საკითხი: ex nihilo nihil fit (სიტყვასიტყვით, არაფერი გამოდის არაფრისგან). ჰოკინგის იდეებმა შეიძლება დაადგინოს, რომ ორი ფიზიკური სიტუაცია (სამყარო არსებული და არარსებული) ენერგიულად ექვივალენტურია, მაგრამ ეს არაფერს აკეთებს მიზეზისა და შედეგის საკითხზე. არ არის საჭირო ახსნა იმის შესახებ, თუ რატომ ზის ფეხბურთის ბურთი ღუმელთან და არა მაცივართან, მაგრამ საჭიროა განმარტება, თუ ბურთი გადადის ღუმელიდან მაცივარში. ფიზიკაში ცვლილება არასოდეს ხდება ახსნის გარეშე; ფილოსოფიურ ენაზე, ეფექტი არასოდეს ხდება მიზეზის გარეშე.

ჰოკინგის იდეები ამას არაფერს აკეთებს; სამყაროს წარმოშობის საკითხი იგივეა, რაც ადრე იყო. არაფრისგან რაღაცის მიღება შეუძლებელია. მხოლოდ შემოქმედის იდეას შეუძლია ადეკვატურად ახსნას, საიდან შეიძლებოდა გაჩენილიყო სამყარო. უფრო მეტიც, ჰოკინგის განცხადება, რომ მეცნიერება ყოველთვის გაიმარჯვებს რელიგიაზე, რადგან ის მუშაობს, ცხადყოფს მეცნიერების ფილოსოფიის ფუნდამენტურ გაუგებრობას. სიმართლე არ განისაზღვრება იმით, თუ რა მუშაობს, არამედ იმით, შეესაბამება თუ არა ის ჩვენს გარშემო არსებულ რეალობას. როდესაც ჩვენ ვამბობთ, რომ კონკრეტული განცხადება მართალია, ჩვენ ვამბობთ, რომ ამ განცხადების შინაარსი რეალურად აღწერს იმას, თუ როგორ არის საქმეები. ეს კავშირი განცხადებასა და მის მიერ აღწერილ რეალობას შორის დამოუკიდებელია ადამიანისა და მისი გონებისგან. განცხადება შეიძლება იყოს ჭეშმარიტი ან მცდარი, მიუხედავად იმისა, ეჩვენება თუ არა კონკრეტულ პირს, რომ აღწერს საქმის სწორ მდგომარეობას. სწორედ ამას ვგულისხმობთ, როცა ვამბობთ, რომ სიმართლე ობიექტურია; განცხადების სიმართლის ღირებულება არის თვისება, რომელსაც იგი ფლობს დამოუკიდებლად, ადამიანის ცოდნისგან.

თუმცა, როგორც კი ჩვენ დავიწყებთ იმის გადაწყვეტას, არის თუ არა კონკრეტული განცხადება ჭეშმარიტი თუ მცდარი (როგორც ეს ხდება როგორც მეცნიერებაში, ასევე რელიგიაში), ერთადერთი გზა, რაც ვიცით, როგორ მოვიქცეთ, არის განცხადების შესამოწმებლად, რომ დავინახოთ მუშაობს თუ არა. მაგალითად, დავუშვათ, რომ გვინდა გადავწყვიტოთ, არის თუ არა ჭეშმარიტი განცხადება, ყველა კატა ყავისფერია. ჩვენ შეგვიძლია დავიწყოთ ჩვენი გამოძიება კატების ერთად შეკრებით და თითოეული მათგანის შემოწმებით, რათა დავინახოთ, თუ რომელიმე მათგანი არ შეესაბამება მოცემულ განცხადებას, რითაც იგი ყალბია. ჩვენ მხოლოდ ერთი ნაცრისფერი კატა უნდა ვიპოვოთ, რათა ვიცოდეთ, რომ ორიგინალური განცხადება მცდარია: ყველა კატა არ არის ყავისფერი.

მაგრამ რა მოხდება, თუ ყველა კატა, რომლის პოვნაც შევძელით, სინამდვილეში ყავისფერი იყო? ცხადია, რომ სამყარო შეიცავს მრავალი სხვა ჯიშისა და ფერის ფისოს. ამ შემთხვევაში, მიუხედავად იმისა, რომ განცხადება მუშაობს (ჩვენი გამოძიებიდან, ყველა კატა, როგორც ჩანს, ყავისფერია), ის აშკარად მცდარია. ამრიგად, საკითხი, მუშაობს თუ არა მეცნიერება ან რელიგია, სრულიად შეუსაბამოა ჭეშმარიტების საკითხთან თითოეულ ამ დისციპლინაში. მართალია, სიმართლის აღმოჩენა შესაძლებელია იმის აღნიშვნით, თუ რა მუშაობს, უბრალოდ იმის გამო, რომ განცხადება მუშაობს, ფაქტობრივად, არ ნიშნავს, რომ ის მართალია.

რომ შევაჯამოთ, ჰოკინგის მსჯელობა ფილოსოფიურ საფუძველზე წარუმატებელია. ჰოკინგი ცდილობს შეცვალოს ღმერთი კონკრეტული ფიზიკური კანონით (გრავიტაციით). თუმცა, ჰოკინგი ვერ ახერხებს განიხილოს მთავარი საკითხი - ეს არის, პირველ რიგში, ფიზიკური კანონის წარმოშობა. საიდან გაჩნდა გრავიტაციის კანონი და როგორ არაფერი აწარმოებს რამეს? ფიზიკური კანონი არაფერია. უფრო მეტიც, ჰოკინგის კონცეფცია ანსამბლური სამყაროების სიმრავლის შესახებ, რათა თავი დააღწიოს დახვეწის დასრულებას, ფილოსოფიურად არაჯანსაღი, მეტაფიზიკურად მოტივირებული და თეისტურ ინტერპრეტაციაზე ნაკლებად საზრიანია.

რატომ ცდილობს კაცობრიობა ღმერთის აღმოფხვრას სამყაროს შექმნაში რაიმე როლისგან? ძალიან მარტივია. კაცობრიობას სძულს ღმერთი და არ სურს დაექვემდებაროს ღვთის კანონს, ან პასუხისგებაში აგოს ჩვენს ქმედებებზე. როგორც პავლე წერს რომაელთა 1-ში: „რადგან მათ იცნობდნენ ღმერთს, მაგრამ არც ადიდებდნენ მას, როგორც ღმერთს და არ მადლობდნენ მას, მაგრამ მათი ფიქრი ამაო გახდა და მათი უგუნური გული დაბნელდა. მიუხედავად იმისა, რომ ისინი აცხადებდნენ, რომ ბრძენი იყვნენ, ისინი სულელები გახდნენ და უკვდავი ღმერთის დიდება გაცვალეს მოკვდავი ადამიანის, ფრინველების, ცხოველების და ქვეწარმავლების მსგავს გამოსახულებებში“.